Κυβέρνηση της Αριστεράς και Περιβάλλον

Του Μάκη Ζέρβα
 υποψήφιου με την Αριστερή Παρέμβαση στη Θεσσαλία

Ανταρσία για την Ανατροπή

(από το βιβλίο Κυβέρνηση της Αριστεράς, Δρόμος για το Μέλλον ή Παρένθεση; εκδόσεις Τόπος, Αθήνα 2013)

1.     Εισαγωγή

Μετά το 2009 και την εφαρμογή των μνημονιακών μέτρων την χώρα μας που αποτελούν ολομέτωπη επίθεση του κεφαλαίου στην εργασία, τίποτα δεν είναι όπως παλαιότερα. Μετά το αρχικό μούδιασμα, ένα σημαντικό ποσοστό των πολιτών αρχίζει να πιστεύει, ή τουλάχιστον να ελπίζει, ότι μόνο μία κυβέρνηση της αριστεράς μπορεί να βελτιώσει την κατάσταση και να βγάλει την Ελλάδα από αυτό το αδιέξοδο.

κυβέρνηση και εξουσία είναι δύο διαφορετικά πράγματα. Μία κυβέρνηση της αριστεράς που θα προκύψει από εκλογικές και όχι από επαναστατικές, ή έστω εξεγερτικές, διεργασίες μπορεί να έχει καταλάβει την κυβέρνηση, αλλά θα είναι πολύ μακριά από την κατάληψη της πραγματικής εξουσίας.

Ακόμα όμως και αυτή η κυβέρνηση μπορεί, υπό πολλές όμως προϋποθέσεις, να βελτιώσει αρκετά πράγματα. Εδώ θα αναφερθούμε στο θέμα του περιβάλλοντος, τόσο του φυσικού όσο και του ανθρωπογενούς.

Το ερώτημα που τίθεται είναι: στην περίπτωση που στο άμεσο μέλλον προκύψει μία κυβέρνηση της αριστεράς στην Ελλάδα, ποια πολιτική πρέπει να ακολουθήσει και ποιες δράσεις πρέπει να αναλάβει για να αντιμετωπίσει τα περιβαλλοντικά προβλήματα στη χώρα μας; Θα προσπαθήσουμε να δώσουμε σε αυτό το κεφάλαιο τις κατευθυντήριες γραμμές για την απάντηση αυτού του ερωτήματος. Αρχικά θα περιγράψουμε τις κύριες περιβαλλοντικές αρχές μίας τέτοιας κυβέρνησης, τη λογική των δράσεών της, και τις βασικές προϋποθέσεις σχετικά με την σύνδεση με το κεφάλαιο και τον λαό. Στην συνέχεια θα αναφερθούμε στην πολιτική και τις δράσεις για τα κύρια περιβαλλοντικά θέματα καθώς και για τις κυριότερες παραγωγικές δραστηριότητες. Στο τέλος θα κλείσουμε με ορισμένα βασικά συμπεράσματα.

2.     Βασικές περιβαλλοντικές αρχές της κυβέρνησης της αριστεράς

Η οποιαδήποτε κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να διέπεται από ορισμένες περιβαλλοντικές αρχές οι οποίες διαφέρουν από αυτές των αστικών ή ακόμα και των διαχειριστικών κυβερνήσεων. Εδώ θα παρουσιαστούν οι κυριότερες από αυτές.

2.1.   Περιβάλλον στην υπηρεσία του λαού και όχι της κερδοφορίας. Διαχωρισμός κρατικού / δημόσιου / ιδιωτικού

Η αριστερά θεωρεί το περιβάλλον ως τον χώρο που ζουν οι άνθρωποι, αλλά και όλα τα άλλα έμβια όντα, και επομένως εξυπηρετεί τις ανάγκες τους. Επειδή οι άνθρωποι, σε αντίθεση με τα άλλα έμβια είδη, είναι συνειδητοποιημένα όντα, πρέπει και αυτοί με την σειρά τους να μεριμνούν για το περιβάλλον.

Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να διασφαλίσει με κάθε τρόπο την παραπάνω βασική προσέγγιση. Η θεώρηση και των άλλων έμβιων ειδών είναι πρωταρχικής σημασίας και η ανθρωποκεντρική προσέγγιση του περιβάλλοντος δεν έχει καμία σχέση με την αριστερά.

Αυτή η βασική αρχή έχει πολλές συνέπειες. Αρχικά, η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει με κάθε θυσία να προστατέψει την βιοποικιλότητα, ακόμα και αν αυτό είναι ενάντια στα στενά ανθρώπινα, οικονομικά συνήθως, συμφέροντα. Η δεύτερη συνέπεια σχετίζεται με την κατάργηση κάθε σκέψης παραχώρησης του περιβάλλοντος για την αποκόμιση ιδιωτικού κέρδους. Το περιβάλλον δεν είναι σε καμία περίπτωση μέσο κερδοφορίας, όπως θεωρείται στον καπιταλισμό, αλλά δημόσιο αγαθό. Η κυβέρνηση της αριστεράς οφείλει να μην υποχωρήσει σε καμία περίπτωση από αυτή την κόκκινη γραμμή.

Σε αυτό το κείμενο θα αναφερόμαστε συχνά στον «πολίτη» ή τον «λαό». Να διευκρινιστεί ότι πολίτες ή λαός της χώρας είναι όλοι οι κάτοικοί της, εκτός από το μεγάλο κεφάλαιο (στο οποίο περιλαμβάνουμε την ολιγαρχία και τα στηρίγματά της στην ανώτατη υπαλληλία, μεγαλοτραπεζίτες, διοικητές οργανισμών, κοκ). Όταν αναφερόμαστε στην έννοια πολίτης ή λαός υπονοούμε ότι ο κυβέρνηση της αριστεράς θα θεωρεί όλους τους πολίτες ίσους, με ίδιες ανάγκες και δικαιώματα. Εκτός από ένα: την επιβολή του κεφαλαίου στην εργατική τάξη, όπου, παρότι η αριστερή κυβέρνηση δεν θα την έχει καταργήσει, θα προσπαθεί να αλλάξει τις ισορροπίες σε όφελος της εργασίας.

Η έννοια του δημόσιου και του ιδιωτικού πρέπει να αποσαφηνιστεί. Η ιδιοκτησία πάνω στην γη εμφανίστηκε με την επιβολή των εκμεταλλευτικών κοινωνικών συστημάτων. Η γη ανήκε στον φεουδάρχη στην περίπτωση της φεουδαρχίας. Ο καπιταλισμός γενίκευσε αυτή την ιδιοποίηση και το περιβάλλον θεωρήθηκε ότι ανήκει σε έναν συγκεκριμένο καπιταλιστή (π.χ. ορυχεία) ή στον συλλογικό κεφαλαιοκράτη (π.χ. ατμόσφαιρα, θάλασσα) ή ακόμα και στο κράτος, το οποίο είναι όμως στην υπηρεσία του καπιταλισμού. Το περιβάλλον αποτελεί έναν από τους βασικούς συντελεστές παραγωγής στον καπιταλισμό. Ο καπιταλισμός θεωρεί ότι το περιβάλλον είναι ιδιωτικό όταν είναι μέσο κερδοφορίας, π.χ. ορυχεία ή νερό, αλλά συλλογικό όταν έχει κόστος, π.χ., όταν χρειάζονται κεφάλαια για την απορρύπανση του εδάφους ή για την εισαγωγή αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. Σε αυτές τις περιπτώσεις θεωρεί ότι πρέπει να επέμβει το κράτος και όχι ο υπεύθυνος της ρύπανσης. Εφαρμόζεται η λογική του ατομικού κέρδους και της κοινωνικοποίησης των ζημιών.

Η έννοια του κρατικού / δημοσίου / ιδιωτικού έχει υποστεί μεγάλη παραμόρφωση από τον καπιταλισμό. Κρατικό είναι αυτό που ανήκει στο κράτος, δημόσιο στον λαό και ιδιωτικό σε ένα πρόσωπο. Το κράτος είναι στην υπηρεσία του καπιταλισμού, συνεπώς ό,τι είναι κρατικό είναι και αυτό αναγκαστικά στην υπηρεσία του. Όπου υπάρχει δημόσιο (συνήθως επειδή επιβλήθηκε από τον συσχετισμό δυνάμεων Εργασίας / Κεφαλαίου), είναι συνήθως και αυτό άμεσα ή έμμεσα στην υπηρεσία του καπιταλισμού και μόνο σε ένα βαθμό στην υπηρεσία του λαού. Και σε αυτή την περίπτωση είναι συνήθως υποβαθμισμένο και οι υπηρεσίες του κακής ποιότητας. Συχνά το δημόσιο χρησιμοποιείται και για εκλογικούς σκοπούς, π.χ. προσλήψεις για την παραμονή ενός κόμματος στην κυβέρνηση, αλλά και τότε εξυπηρετεί πάλι τον καπιταλισμό και όχι τον λαό. Η συχνή διαφθορά του δημόσιου τομέα αποτελεί επίσης μέρος του ρόλου του στην εξυπηρέτηση του κεφαλαίου.

Όταν ο συσχετισμός είναι ευνοϊκός για το κεφάλαιο, τότε πολλές δημόσιες εταιρείες και υπηρεσίες ιδιωτικοποιούνται. Οι κρατικοποιήσεις του παρελθόντος πραγματοποιήθηκαν είτε από πίεση του εργατικού κινήματος, είτε επειδή ήταν προς όφελος του συνολικού καπιταλιστή. Σήμερα η ιδιωτικοποίηση ονομάζεται αποκρατικοποίηση και παρουσιάζεται ως απαραίτητη και σωτήρια για την έξοδο από την κρίση, ενώ η λέξη κρατικοποίηση έχει πλήρως δαιμονοποιηθεί.

Σε ό,τι έχει σχέση με το περιβάλλον, είναι αυτονόητο ότι μία ιδιωτική εταιρεία η οποία έχει ως σκοπό το κέρδος δεν θα είναι τόσο περιβαλλοντικά φιλική όσο μία δημόσια εταιρεία η οποία θα είναι στην υπηρεσία του λαού.

Η κυβέρνηση της αριστεράς δεν πρέπει να έχει αυταπάτες. Μόνο μία δραστική κρατικοποίηση πολλών εταιρειών και δραστηριοτήτων μπορεί να έχει θετική επίδραση στα περιβαλλοντικά προβλήματα. Οι περιβαλλοντικές εταιρείες και υπηρεσίες πρέπει να είναι δημόσιες, δηλαδή στην υπηρεσία του λαού και επίσης άμεσα ελεγχόμενες από αυτόν και όχι από έναν κλειστό κύκλο γραφειοκρατών. Όλες οι εταιρείες και υπηρεσίες πρέπει να στελεχώνονται, μαζί με τους ειδικούς, από τον λαό και τα στελέχη αυτά να είναι αιρετά και ανακλήσιμα.

Οι πρώτες κρατικοποιήσεις που πρέπει να πραγματοποιηθούν αφορούν όλους τους ελεγκτικούς μηχανισμούς. Όλοι οι ελεγκτικοί μηχανισμοί πρέπει να είναι υποχρεωτικά δημόσιοι.

Ένα άλλο ζήτημα αφορά τις λεγόμενες «ανεξάρτητες αρχές». Στο καπιταλισμό δεν υπάρχουν «ανεξάρτητες αρχές», η κάθε μία έχει έναν συγκεκριμένο σκοπό και ποτέ κάποια αρχή δεν αφήνεται ανεξέλεγκτη από την κυρίαρχη εξουσία, εκτός φυσικά αν αυτή η τελευταία αναγκαστεί να το κάνει. Στην περίπτωση της κυβέρνησης της αριστεράς, οι αρχές αυτές πρέπει να ανήκουν στον λαό και μόνο σε αυτόν και θα εξαρτώνται μόνο από αυτόν.

2.2.   Αειφορία / πράσινη ανάπτυξη

Η έννοια της «αειφόρου ανάπτυξης» παρουσιάστηκε αρχικά για να λύσει το πρόβλημα της σχέσης ανθρώπου-φύσης. Στην συνέχεια προτάθηκε η «πράσινη ανάπτυξη». Να σημειωθεί ότι και οι δύο στηρίζονται κυρίως στην έννοια της ανάπτυξης, οικονομικής κατά βάση, ειδικά η δεύτερη.

Η «αειφόρος ανάπτυξη» ή «ανάπτυξη στο διηνεκές» ή «μόνιμη ανάπτυξη» θεωρεί ό,τι η οικονομική ανάπτυξη πρέπει να βασίζεται σε τρεις πυλώνες, τον οικονομικό, τον κοινωνικό και τον περιβαλλοντικό. Η έννοια αυτή τείνει να αποσυρθεί σταδιακά και να αντικατασταθεί από την απλή «αειφορία». Δεν θα επεκταθούμε εδώ, αλλά μήπως η «μόνιμη ανάπτυξη» τείνει να αντικατασταθεί από το σκέτο «μόνιμη», που υπονοεί καπιταλισμός για πάντα;

Η «πράσινη ανάπτυξη» προτάθηκε πριν μερικά χρόνια ως μία διέξοδος του καπιταλισμού σε συνθήκες περιορισμένης κερδοφορίας και βασίζεται σε περιβαλλοντικές επενδύσεις ή σε ακόμα μεγαλύτερη εκμετάλλευση του περιβάλλοντος. Η «πράσινη ανάπτυξη» είναι ένα καθαρά καπιταλιστικό εφεύρημα για την συγκράτηση του πτωτικού ποσοστού κέρδους και ως τέτοιο πρέπει να απορριφθεί από όλη την αριστερά, ακόμα και από την πιο διαχειριστική. Το ερώτημα αυτό έχει απαντηθεί σε άλλο άρθρο (Ζέρβας, 2011).

2.3.   Νομοθεσία / θεσμικοί φορείς

Η νομοθεσία είναι το σύνολο των κανόνων που διέπουν τις σχέσεις μεταξύ των εμπλεκόμενων μερών. Η νομοθεσία είναι προφανώς προσαρμοσμένη στην εξυπηρέτηση του κεφαλαίου στην περίπτωση του καπιταλιστικού συστήματος. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής καπιταλιστικής ολοκλήρωσης (Ευρωπαϊκή Ένωση), το κάθε κράτος μέλος δεν μπορεί να έχει τη δική του νομοθεσία, αλλά υιοθετείται μία κοινή. Αυτό συμβαίνει κυρίως για δύο λόγους: να μην υπάρχουν περιθώρια υποχωρήσεων ενός κράτους μέλους προς ένα ανεπτυγμένο εθνικό εργατικό κίνημα και για να δοθεί πλήρως γη και ύδωρ στο ευρωπαϊκό μεγάλο κεφάλαιο.

Όμως στην περίπτωση του περιβάλλοντος (και όχι μόνο), μία αριστερή κυβέρνηση δεν μπορεί να διατηρήσει την υπάρχουσα νομοθεσία, αφού αυτή είναι προσαρμοσμένη στην εξυπηρέτηση του κεφαλαίου. Στη νέα κατάσταση, η νομοθεσία πρέπει να εξυπηρετεί τις ανάγκες του λαού, συνεπώς πρέπει να αλλάξει πλήρως.

Η νομοθεσία αυτή πρέπει να έχει ορισμένα βασικά χαρακτηριστικά. Αρχικά να προστατεύει το περιβάλλον, να το θέτει στην υπηρεσία του λαού και των άλλων έμβιων ειδών και όχι διαφόρων ομάδων πίεσης ή του κεφαλαίου, και να εμποδίζει το τελευταίο να το χρησιμοποιεί ως μέσο κερδοφορίας. Να είναι απλή και σαφής χωρίς παράθυρα και εξαιρέσεις, όπως είναι συχνά η καπιταλιστική νομοθεσία. Να έχει προκύψει από πραγματική διαβούλευση όχι μόνο με τους ειδικούς, αλλά και με τον λαό. Να μπορεί να αλλάζει όταν έχει παρατηρηθεί απόκλιση από τον αρχικό σκοπό, αλλά για καλύτερη εφαρμογή και όχι μετά από πίεση του κεφαλαίου. Η εφαρμογή της να είναι εφικτή και άμεση, να έχει προβλεφθεί όλος ο απαραίτητος εφαρμοστικός μηχανισμός και οι πιθανές κυρώσεις, οι οποίες πρέπει επίσης να εφαρμόζονται. Να εφαρμοστεί το καθεστώς του λαϊκού επιθεωρητή, δηλαδή αιρετού επιθεωρητή που προκύπτει με διαφανή και δημοκρατική επιλογή από τον λαό και όχι μόνο από ομάδες ειδικών.

Αφού η νομοθεσία δεν μπορεί να αλλάξει στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, θα απαιτηθεί μία σοβαρή ρήξη, που δεν μπορεί να είναι άλλη από την έξοδο από αυτή.

Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να προχωρήσει άμεσα στην ίδρυση θεσμικών φορέων ανά ρύπανση και ανά κλάδο δραστηριότητας (π.χ. Ελέγχου Ρύπανσης, Κλιματικής Αλλαγής, Ενέργειας, κτλ). Οι φορείς αυτοί θα έχουν ως σκοπό τον έλεγχο της δραστηριότητας, τη συνεργασία με άλλους φορείς, την ανάπτυξη εγχώριας έρευνας και τεχνολογίας για την παραγωγή εθνικών προϊόντων υψηλής ποιότητας και την παροχή τεχνογνωσίας στους εγχώριους οργανισμούς και εταιρείες. Θα είναι φορείς οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης και μείωσης της ανεργίας και θα βοηθήσουν αποτελεσματικά στην τεχνολογική απεξάρτηση της χώρας.

2.4.   Επιδοτήσεις / τιμολογιακή πολιτική ή ρυθμίσεις;

Ο καπιταλισμός προσπαθεί να λύσει πολλά θέματα μέσω επιδοτήσεων ή / και τιμολογιακής πολιτικής.

Οι επιδοτήσεις για περιβαλλοντικά θέματα είναι κεφάλαια που έχουν παραχθεί από την κοινωνία και απορροφώνται από τους μεμονωμένους ή τον συλλογικό καπιταλιστή για να γίνουν έργα αντιρρυπαντικής τεχνολογίας, να εκσυγχρονιστούν διεργασίες προς άλλες περιβαλλοντικά πιο φιλικές κτλ. Την ίδια στιγμή η ΕΕ απαγορεύει τις επιδοτήσεις σε κρατικές εταιρείες θεωρώντας τις ως νόθευση του ανταγωνισμού. Είναι προφανές ότι μία κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να σταματήσει αρχικά όλες τις περιβαλλοντικές (και μη) επιδοτήσεις στο μεγάλο κεφάλαιο και να χρησιμοποιήσει τους πόρους που εξοικονομούνται για πραγματικά κοινωφελή έργα προστασίας του περιβάλλοντος. Το μεγάλο κεφάλαιο πρέπει να συμμορφωθεί με τους νέους περιβαλλοντικούς όρους χωρίς να έχει τη μόνιμη οικονομική και θεσμική στήριξη του κράτους, το οποίο πλέον προσανατολίζεται στην υπηρεσία του λαού. Εδώ απαιτείται, εκτός από την περιβαλλοντική νομοθεσία και τον αποτελεσματικό μηχανισμό ελέγχου, μεγάλη πολιτική βούληση. Για άλλη μία φορά, η σύγκρουση με την ΕΕ είναι αναπόφευκτη, αφού η πολιτική των επιδοτήσεων του μεγάλου κεφαλαίου είναι ένας από τους ακρογωνιαίους λίθους της.

Η τιμολογιακή πολιτική επίλυσης των περιβαλλοντικών προβλημάτων αποτελεί μία φιλελεύθερη πολιτική η οποία χρησιμοποιείται ευρέως σήμερα παρότι έχει αποτύχει πλήρως. Ας πάρουμε ως παράδειγμα, τον περιορισμό του καπνίσματος. Τα δύο κύρια μέτρα ήταν η θεσμοθέτηση κάποιων περιορισμών για το κάπνισμα στους κλειστούς δημόσιους χώρους και η αύξηση της τιμής των τσιγάρων. Το πρώτο μέτρο, εκτός του ότι αφορά την προστασία της υγείας των μη καπνιστών, απέτυχε παταγωδώς επειδή δεν εφαρμόστηκε. Το δεύτερο δεν οδήγησε σε μείωση της κατανάλωσης των τσιγάρων: τα ανώτερα και μεσαία κοινωνικά στρώματα απλώς έχασαν μεγαλύτερο μέρος του εισοδήματός τους για το κάπνισμα, ενώ τα μικρότερα οδηγήθηκαν σε αλλαγή μάρκας και κατανάλωση φτηνότερων τσιγάρων. Φυσικά τα έσοδα από φόρους αυξήθηκαν (Γιάνναρου και Ζέρβας, 2010). Πιο πρόσφατα, όσο η κρίση γίνεται πιο βαθιά και τα εισοδήματα μειώνονται, παρατηρήθηκε μείωση της συνολικής κατανάλωσης τσιγάρων, αλλά αυτό οφείλεται στο ότι χιλιάδες πλέον συμπολίτες μας αγοράζουν χύμα καπνό από τους καπνοπαραγωγούς. Αποδεικνύεται ότι η αύξηση της τιμής ενός προϊόντος ή υπηρεσίας με αυξημένες περιβαλλοντικές επιπτώσεις δεν οδηγεί αναγκαστικά και σε μείωση της κατανάλωσής του, ειδικά αν είναι είδος πρώτης ανάγκης ή υπάρχει εθισμός.

Αυτό που απαιτείται, αντί της τιμολογιακής πολιτικής, είναι αρχικά η ενημέρωση / εκπαίδευση των πολιτών και η θέσπιση ρυθμίσεων, οι οποίες θα εφαρμόζονται. Η τιμολογιακή πολιτική μπορεί να είναι συμπληρωματικό μέτρο, σε ακραίες περιπτώσεις και με μεγάλες αυξήσεις (π.χ. αύξηση τιμής 2 ή 5 ή 10 φορές).

                Ένα άλλο ζήτημα που σχετίζεται με το περιβάλλον (και όχι μόνο) είναι η εύρεση των κατάλληλων κονδυλίων για όλες τις απαραίτητες δράσεις. Η απάντηση δεν είναι πάντα εύκολη και αυτό μπορεί να καθυστερήσει πολλές δράσεις. Όμως η βάση του είναι το σταμάτημα των επιδοτήσεων στο μεγάλο κεφάλαιο και η φορολόγησή του. Το δεύτερο είναι η μονομερής διαγραφή του χρέους, το οποίο και απεχθές είναι αλλά και δεν χρησιμοποιήθηκε ποτέ για τον λαό. Τα κονδύλια που θα αποδεσμευτούν από αυτή την ενέργεια είναι τεράστια. Ο βαθμός που θα επιτευχθεί αυτή η γενικότερη οικονομική πολιτική θα καθορίσει όχι μόνο τον αριστερό ή μη χαρακτήρα της κυβέρνησης της αριστεράς, αλλά τελικά ακόμα και την ίδια της την επιβίωση.

3.     Λογική περιβαλλοντικών δράσεων της κυβέρνησης της αριστεράς

3.1.   Οι ειδικοί τομείς του περιβάλλοντος ως απόρροια παραγωγικών δραστηριοτήτων

Υπάρχουν δύο παράλληλες και αλληλένδετες προσεγγίσεις του περιβάλλοντος: η πρώτη είναι ανά ειδική θεματική, για παράδειγμα αέρια ρύπανση, ηχορρύπανση κτλ, και η δεύτερη ανά πηγή ρύπανσης, όπως μεταφορές, βιομηχανία, κτλ. Και οι δύο πρέπει να εξετάζονται ξεχωριστά, αλλά πάντα σε στενή σύνδεση. Για παράδειγμα, ο περιορισμός της αέριας ρύπανσης εξετάζεται ανά ρύπο, αλλά κάθε ένας από αυτούς παράγεται από συγκεκριμένες πηγές και εκεί πρέπει να προσανατολιστούν οι όποιες δράσεις.

Η δεύτερη προσέγγιση απορρέει από τις σοβαρές επιπτώσεις στο περιβάλλον μίας σειράς από οικονομικές και κοινωνικές δραστηριότητες. Ο καπιταλισμός υποβαθμίζει συχνά αυτό το σκέλος. Οποιαδήποτε λοιπόν περιβαλλοντική πολιτική δεν μπορεί να είναι αποτελεσματική αν δεν αγγίζει και αυτές τις δραστηριότητες. Οι κυριότερες είναι:

-          Ολόκληρος ο πρωτογενής τομέας (εξορυκτικές δραστηριότητες, γεωργία, αλιεία)

-          Ολόκληρος ο δευτερογενής τομέας (βιομηχανία)

-          Η παραγωγή ενέργειας (και από καύση ορυκτών καυσίμων, αλλά και από ανανεώσιμες πηγές ενέργειας [ΑΠΕ])

-          Μεγάλο μέρος του τριτογενούς τομέα (κυρίως οι μεταφορές, οι κατασκευές και ο τουρισμός)

Η παραπάνω προσέγγιση αφορά τον περιορισμό της περιβαλλοντικής υποβάθμισης που συντελείται σήμερα, αλλά προφανώς θα απαιτηθεί και αποκατάσταση ορισμένων υποβαθμισμένων περιοχών, όπως ρυπασμένες λίμνες, εγκαταλειμμένα λατομεία κτλ.

Οι αναγκαίες δράσεις ανά ειδική θεματική αλλά και ανά παραγωγική δραστηριότητα θα παρουσιαστούν πιο κάτω.

3.2.   Κατηγοριοποίηση της ανάγκης επέμβασης

Ο καπιταλισμός έχει δημιουργήσει μία μεγάλη σειρά από περιβαλλοντικά προβλήματα που απαιτούν λύση. Όμως μια κυβέρνηση της αριστεράς δεν έχει ένα μαγικό ραβδάκι για να τα διορθώσει όλα δια μαγείας. Απαιτείται λοιπόν ένας σχεδιασμός ιεράρχησης με βάση τα δύο επόμενα κριτήρια:

-          Πόσο επείγον είναι ένα πρόβλημα;

-          Πόσο εύκολο ή γρήγορο είναι να λυθεί ένα πρόβλημα;

Με βάση τη λογική αυτή μπορούν να καταστρωθούν τρία είδη δράσεων:

-          Οι βραχυχρόνιες, δηλαδή άμεσα από την ανάληψη της κυβέρνησης μέχρι το πολύ σε μερικούς μήνες

-          Οι μεσοχρόνιες, δηλαδή σε έναν χρονικό ορίζοντα μερικών μηνών μέχρι 1-3 ετών

-          Οι μακροχρόνιες, δηλαδή σε χρονικό ορίζοντα άνω των 1-3 ετών

Οι επείγουσες δράσεις πρέπει να λυθούν άμεσα, οι λιγότερο επείγουσες σε δεύτερο χρονικό ορίζοντα κτλ. Όμως, πολλές από τις μακροχρόνιες δράσεις απαιτούν μεγάλη προετοιμασία, και αυτή μπορεί και πρέπει να ξεκινήσει σε αρκετά πρώιμο στάδιο.

Για παράδειγμα, η ποιότητα της ατμόσφαιρας στις πόλεις τον χειμώνα είναι πολύ κακή και απαιτείται άμεση αντιμετώπιση με δραστική μείωση του φόρου στο πετρέλαιο θέρμανσης. Οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, για παράδειγμα η μείωση των υδατικών πόρων και η ερημοποίηση, ενώ είναι εξαιρετικά σημαντικές, μπορούν να περιμένουν ένα μικρό χρονικό διάστημα. Όμως, για να είναι αποτελεσματικές, οι προκαταρκτικές δράσεις και η γενικότερη συζήτηση / διαβούλευση πρέπει να ξεκινήσουν πολύ σύντομα.

Παρακάτω θα αναφερθούν ποιες είναι οι περισσότερο και ποιες οι λιγότερο επείγουσες δράσεις που θα πρέπει να αναλάβει μία κυβέρνηση της αριστεράς.

3.3.   Σύνδεση του περιβάλλοντος με άλλους τομείς της κοινωνίας

Το περιβάλλον δεν είναι ξεκομμένο από την κοινωνία ή τις υπόλοιπες οικονομικές δραστηριότητες. Κάθε περιβαλλοντική δράση μπορεί, και πρέπει, να συνδυάζεται και με δράσεις σε άλλους τομείς. Για παράδειγμα, η ηχορύπανση από τις καμπάνες είναι ένα σημαντικό ζήτημα για πολλούς από τους κατοίκους που μένουν κοντά σε εκκλησίες. Η πλήρης απαγόρευση του χτυπήματος της καμπάνας, η οποία πρέπει σε κάθε περίπτωση να επιβληθεί, δεν μπορεί να είναι ξεκομμένη από την γενικότερη πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί για να αντιμετωπιστούν οι αυθαιρεσίες της εκκλησίας, η οποία είναι ένας από τους πυλώνες του καπιταλιστικού συστήματος. Αυτό το παράδειγμα δείχνει ότι η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να καταφέρει μία γενικότερη αλλαγή σχέσεων μεταξύ κεφαλαίου και εργασίας και όχι μόνο σε ξεκομμένους τομείς.

4.     Βασικές περιβαλλοντικές προϋποθέσεις της κυβέρνησης της αριστεράς

4.1.   Σύνδεση με το μεγάλο κεφάλαιο και τους εκπροσώπους του (ΕΕ, ΔΝΤ, κ.ά.)

Η κυβέρνηση της αριστεράς, ειδικά αν έχει προκύψει από εκλογές και όχι από εξέγερση / επανάσταση, θα βρεθεί αντιμέτωπη με το ελληνικό και διεθνές κεφάλαιο και τους εκπροσώπους του, όπως ΕΕ, ΔΝΤ κλπ. Ο σκοπός της αριστεράς είναι να αλλάξει τους συσχετισμούς Κεφαλαίου/Εργασίας και είναι προφανές ότι το κεφάλαιο δεν θα συναινέσει σε αυτή την αλλαγή. Εδώ υπάρχουν οι εξής ακραίες επιλογές:

-          Η κυβέρνηση της αριστεράς οπισθοχωρεί από τις αρχικές της δεσμεύσεις και εφαρμόζει την ίδια πολιτική με τις προηγούμενες κυβερνήσεις, το πολύ-πολύ κάνοντας δευτερεύουσες αλλαγές με κατάλληλη προσαρμογή της φρασεολογία της

-          Η κυβέρνηση της αριστεράς προχωρά στην αλλαγή των συσχετισμών

Φυσικά υπάρχουν και όλες οι ενδιάμεσες καταστάσεις^. κατά πόσο η κυβέρνηση αυτή θα κλίνει προς τη δεύτερη επιλογή, που είναι και το ζητούμενο, εξαρτάται από την πολιτική της βούληση. Μπορεί τελικά να θελήσει να υποχωρήσει στο κεφάλαιο με το σκεπτικό «ας κατοχυρώσουμε αυτά τώρα και βλέπουμε για αργότερα». Μπορεί όμως και να θελήσει να δώσει τη μάχη ενάντια στο κεφάλαιο και τους εκπροσώπους της.

Σε κάθε περίπτωση το κεφάλαιο δεν θα μείνει αδρανές και θα αντιδράσει. Η ΕΕ, κυρίαρχος εκπρόσωπος του κεφαλαίου στην Ευρώπη, θα εξασκήσει μεγάλη πίεση και προφανώς δεν θα κάνει την παραμικρή σοβαρή υποχώρηση. Είναι αυταπάτη να νομίζουμε ότι η ΕΕ θα δεχτεί μία πραγματικά αριστερή κυβέρνηση στους κόλπους της. Η αριστερή κυβέρνηση λοιπόν θα χρειαστεί να αποδεσμευτεί από την ΕΕ, γιατί αλλιώς δεν έχει καμία ελπίδα να αποδεσμευτεί από το κεφάλαιο. Πρέπει επίσης να έρθει σε σοβαρή σύγκρουση με το κεφάλαιο, εθνικό και διεθνές. Αλλιώς το «αριστερή» θα είναι μόνο στα λόγια.

4.2.   Σύνδεση με τον λαό

Πως θα γίνει αυτή η σύγκρουση με το κεφάλαιο; Ο μοναδικός, αλλά πολύ ισχυρός σύμμαχος της κυβέρνησης αυτής είναι ο λαός και ειδικά οι εργαζόμενοι. Σε κάθε περίπτωση, η σύνδεση πρέπει να είναι διπλή: και η αριστερή κυβέρνηση, αν θέλει να είναι αριστερή, πρέπει να ζητά τη συμμαχία του λαού, αλλά και ο λαός να απαιτεί και να πιέζει την κυβέρνηση. Υπάρχουν ισχυρές τάσεις στις διάφορες κυβερνήσεις να αμελούν το πρώτο. Το δεύτερο όμως είναι υποχρεωτικό. Το παιγνίδι θα έχει χαθεί αν ο λαός μετατραπεί σε απαθή παρατηρητή των εξελίξεων και η αριστερή κυβέρνηση σύντομα θα πάψει να είναι αριστερή. Απαιτούνται τοπικά συμβούλια, συμμετοχή στις διεργασίες και τις αποφάσεις, πορείες, απεργίες και άλλα παρόμοιες δράσεις οι οποίες πρέπει να απαιτηθούν από τον λαό. Από την άλλη, η αριστερή κυβέρνηση μπορεί να ελπίζει ότι θα πετύχει την πολιτική της μόνο όταν δώσει στον λαό τα εργαλεία να πάρει αυτός την εξουσία από το κεφάλαιο.

Σχετικά με το περιβάλλον, αλλά όχι μόνο γι’ αυτό, οι πολίτες πρέπει να απαιτούν να συμβουλεύονται ενεργά πριν από κάθε απόφαση της κυβέρνησης. Να απαιτούν να συμμετέχουν στις διαδικασίες λήψης αποφάσεων και να έχουν όλη τη δυνατότητα να τις εκτελέσουν. Να απαιτούν να συμμετέχουν σε όλα τα μέσα εξουσίας και να έχουν τον τελικό λόγο. Παρότι οι ειδικοί επιστήμονες είναι απαραίτητοι, δεν πρέπει να οδηγηθούμε σε μία κυβέρνηση ειδικών που λαμβάνει μόνο τεχνοκρατικές αποφάσεις.

Επίσης να απαιτήσουν δράσεις ενημέρωσης αλλά και εκπαίδευσης για όλα τα περιβαλλοντικά θέματα. Εδώ φυσικά τίθεται το θέμα της κατοχής των ΜΜΕ. Τα ιδιωτικά ΜΜΕ θα είναι προφανώς εχθρικά σε οποιαδήποτε τέτοια προσπάθεια και θα υποστηρίζουν λυσσαλέα το κεφάλαιο. Ο αγώνας ενάντια στα ιδιωτικά ΜΜΕ είναι αποφασιστικής σημασίας για την επιτυχία της κυβέρνησης της αριστεράς.

Να τονίσουμε για άλλη μία φορά ότι όλα τα προηγούμενα πρέπει να τα απαιτήσει ο λαός και όχι να τα περιμένει ως δώρο από την κάθε κυβέρνηση, όσο αριστερή και να λέγεται ότι είναι.

4.3.   Τιμωρία των υπεύθυνων

Ένα σοβαρό θέμα, το οποίο υπάρχει και σε άλλους τομείς εκτός από το περιβάλλον, αφορά την τιμωρία των υπεύθυνων για την σημερινή κατάσταση. Οι απόψεις είναι πολλές και δεν διαφαίνεται προς το παρόν κάποια κυρίαρχη τάση. Ειδικά το πρώτο διάστημα που θα βρίσκεται κάτω από την έντονη πίεση του κεφαλαίου, η νέα κυβέρνηση θα τείνει να δώσει γενική άφεση αμαρτιών για το παρελθόν ή να μην ασχοληθεί με το ζήτημα. Αυτό όμως μπορεί να κλονίσει σοβαρά την εμπιστοσύνη των πολιτών και τελικά αυτή η κυβέρνηση μπορεί να χάσει την λαϊκή στήριξη αφού δεν εφαρμόζει ακόμα και τους πιο βασικούς κανόνες δικαίου.

Θεωρούμε ότι πρέπει να ανοίξει μία σοβαρή συζήτηση στην κοινωνία και οι όποιες αποφάσεις, πρέπει να παρθούν άμεσα από τον λαό και όχι από τους όποιους εκπροσώπους της.

5.     Κυριότερα προβλήματα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα ανά ειδική θεματική

Σε αυτό το Κεφάλαιο θα παρουσιαστούν οι άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροχρόνιες δράσεις και πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν στα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα ανά θεματική ενότητα του περιβάλλοντος. Να σημειωθεί ότι οι ακριβείς δράσεις δεν πρέπει να είναι μόνο αποτέλεσμα της απόφασης της κυβέρνησης, αλλά αυτή πρέπει να έχει πλήρως συμβουλευτεί τον λαό ή έχει ενσωματώσει τις παρατηρήσεις της πλειοψηφίας του. Θα πρέπει να εξασφαλίζεται πάντα η συμφωνία του λαού με τις αποφάσεις της κυβέρνησης.

5.1.   Αέρια ρύπανση

Η αέρια ρύπανση διακρίνεται σε ρύπανση εξωτερικών και εσωτερικών χώρων. Οι αιτίες της καθεμίας και η πολιτική που πρέπει να ακολουθηθεί είναι διαφορετικές.

Η ρύπανση της ατμόσφαιρας παράγεται κυρίως από την καύση για παραγωγή ενέργειας, τις μεταφορές, τη θέρμανση των κτιρίων, τις βιομηχανικές δραστηριότητες, κτλ. Η αποβιομηχάνιση της χώρας, η μείωση των οχημάτων ή της χρήσης τους λόγω της κρίσης, αλλά ταυτόχρονα και η σταδιακή αντικατάστασή τους από πιο σύγχρονα έχουν συμβάλει στον περιορισμό της αστικής ατμοσφαιρικής ρύπανσης τα τελευταία χρόνια. Αυτό όμως μέχρι πριν δύο χρόνια. Οι συνεχόμενες μεγάλες αυξήσεις του πετρελαίου θέρμανσης και η αναγκαστική στροφή των πολιτών στην καύση ξύλου και άλλων στερεών καυσίμων έχουν επιδεινώσει τραγικά την ποιότητα της ατμόσφαιρας των πόλεων τον χειμώνα (Σκόρδου και Ζέρβας 2013). Απαιτείται άμεσα μεγάλη μείωση της τιμής του καυσίμου θέρμανσης, αρχικά στα επίπεδα πριν το 2009, και εφαρμογή πλήρους επιστροφής της φορολογίας καυσίμων στα ασθενή κοινωνικά στρώματα. Η αύξηση της χρήσης των δημοσίων μέσων μεταφοράς θα έχει επίσης πολύ ευεργετική επίδραση στην ποιότητα της ατμόσφαιρας, και μάλιστα άμεσα. Άλλο άμεσο μέτρο αφορά τον έλεγχο της ποιότητας καυσίμων, αφού η καύση νοθευμένων καυσίμων εκπέμπει πολύ περισσότερους ρύπους από τα μη νοθευμένα.

Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να προχωρήσει στο ξεκίνημα της βιομηχανικής δραστηριότητας η οποία έχει περιοριστεί λόγω της κρίσης. Όμως, στο όνομα της γρήγορης ανάκαμψης και της μείωσης του αρχικού κόστους δεν πρέπει να γίνει καμία έκπτωση στον έλεγχο της βιομηχανικής ρύπανσης.

Το κάπνισμα είναι ένας από τους βασικούς παράγοντες ρύπανσης εσωτερικών χώρων. Η σταδιακή αύξηση της τιμής των τσιγάρων δεν μείωσε τόσο την κατανάλωσή τους, αλλά τη μετατόπισε προς πιο φτηνά τσιγάρα ή την απευθείας αγορά καπνού από τους παραγωγούς. Να τονιστεί ότι η οικονομική κρίση αυξάνει το άγχος, με συνέπεια την αύξηση της κατανάλωσης τσιγάρων ή την παρεμπόδιση της μείωσής της.

Δεν είναι αντικείμενο αυτού του κεφαλαίου η παρουσίαση των βλαβερών επιπτώσεων του ενεργητικού ή παθητικού ή ακόμα και του τριτογενούς καπνίσματος. Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να απαγορεύσει άμεσα και πλήρως, αλλά και να το εφαρμόσει, το κάπνισμα σε όλους τους κλειστούς δημόσιους χώρους, ειδικά διασκέδασης. Αυτό το μέτρο είναι σημαντικό για την προστασία των μη καπνιστών, αλλά όχι των καπνιστών. Για τους καπνιστές, πρέπει να υπάρξει μία σημαντική και μεγάλης διάρκειας εκστρατεία απαξίωσης του τσιγάρου, ειδικά στις μικρότερες ηλικίες, όπως οι μαθητές. Απαιτείται επίσης δραματική αύξηση της τιμής του τσιγάρου σε τακτικά διαστήματα, π.χ. διπλασιασμός της τιμής κάθε δύο μήνες για έξι μήνες. Το μέτρο αυτό φυσικά δεν μπορεί να είναι αποτελεσματικό χωρίς την αναγκαία αναδιάρθρωση των καλλιεργειών και την αντικατάσταση των καλλιεργειών καπνού από άλλα φυτά. Πρέπει να τεθεί ένας εθνικός στόχος μείωσης του ποσοστού των καπνιστών κατά 5-10% κάθε έτος (σήμερα είναι 40-45%).

5.2.   Στερεά απόβλητα

Τα στερεά απόβλητα συνιστούν ένα από τα σημαντικότερα προβλήματα της Ελλάδας και ένα από τα πιο δύσκολα να λυθούν. Η σημερινή κατάσταση περιλαμβάνει έλλειψη χώρων υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ), κορεσμό άλλων, την ύπαρξη μίας πληθώρας χωματερών ακόμα και στις πιο απίθανες περιοχές, παντού σκουπίδια σε πόλεις, επαρχιακούς δρόμους αλλά και όλη την ύπαιθρο.

Στην περίπτωση αυτή απαιτούνται πέντε μεγάλοι άξονες δράσεις: ο πρώτος σχετίζεται με τη διαχείριση των υπαρχόντων απορριμμάτων, ο δεύτερος με τη μείωσή τους, ο τρίτος με την διαχείριση των ΧΥΤΑ, ο τέταρτος με τον καθαρισμό των διαφόρων εκτάσεων και ο πέμπτος με την εκπαίδευση. Δυστυχώς και οι πέντε είναι αρκετά δύσκολοι και σε αυτό φυσικά ευθύνονται οι προηγούμενες πολιτικές.

Η διαχείριση των απορριμμάτων δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και θα απαιτηθεί σημαντικό χρονικό διάστημα μέχρι να λυθεί. Σήμερα, γίνεται μία ανακύκλωση κάποιων προϊόντων και τα υπόλοιπα απορρίμματα καταλήγουν συνήθως σε έναν ΧΥΤΑ. Προγραμματίζεται αυτό το διάστημα η κατασκευή εγκαταστάσεων καύσης. Σε κάθε περίπτωση δεν γίνεται βέλτιστη διαχείριση των απορριμμάτων. Χρειάζεται αρχικά θεσμοθέτηση ώστε όλες οι δραστηριότητες που σχετίζονται με το κύκλωμα των απορριμμάτων να ανήκουν στην τοπική αυτοδιοίκηση και εγκατάλειψη κάθε σχεδίου ιδιωτικοποίησής τους και της ακριβής και ρυπογόνου διεργασίας καύσης των απορριμμάτων. Ταυτόχρονα, εγκατάσταση κάδων ανακύκλωσης που να καλύπτουν όλη την χώρα. Κατασκευή εγκατάστασης διαλογής των ανακυκλώσιμων υλικών σε κάθε νομό, ίσως και περισσότερες από μία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Η εταιρεία ανακύκλωσης πρέπει να ανήκει στην τοπική αυτοδιοίκηση και μόνο σε αυτή. Τα μη ανακυκλώσιμα υλικά πρέπει να είναι, στην περίπτωση των αστικών απορριμμάτων, μόνο τα ζυμώσιμα, δηλαδή υπολείμματα τροφίμων και συναφή, τα οποία πρέπει να κομποστοποιηθούν. Η κατασκευή εγκαταστάσεων κομποστοποίησης είναι ένα σοβαρό ζήτημα λόγω των προφανών αντιδράσεων που θα προκληθούν, αφού η κάθε τοπική κοινωνία δεν θα έχει πειστεί για τις ειλικρινείς περιβαλλοντικές προθέσεις της κυβέρνησης. Μία λύση είναι η κατασκευή χώρων σε κάθε δήμο ή ακόμα και περισσότερου από έναν χώρο σε κάθε δήμο και κεντρικές μόνο σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη. Το παραγόμενο κομπόστ μπορεί να διατεθεί σε καλλιεργήσιμες εκτάσεις ή σε δάση ή σε περιοχές υπό αναδάσωση. Τα πιθανά υπολείμματα μπορούν να διατεθούν σε μερικούς μόνο ΧΥΤΥ (χώρος υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων) που θα απαιτηθούν.

Παράλληλα πρέπει να λυθεί το πρόβλημα των βιομηχανικών απορριμμάτων. Τα ανακυκλώσιμα και κομποστοποιήσιμα υλικά μπορούν να ακολουθήσουν την παραπάνω διαδικασία. Τα επικίνδυνα απόβλητα αναφέρονται παρακάτω.

Η μείωση των απορριμμάτων δεν πραγματοποιείται πουθενά μόνο με τη μείωση της κατανάλωσης, αλλά απαιτείται και ριζικός επανασχεδιασμός όλων των προϊόντων. Αυτό δεν μπορεί να γίνει εύκολα σε συνθήκες καπιταλιστικής παραγωγής και σε μία μόνο χώρα. Αυτό που μπορεί να κάνει η κυβέρνηση της αριστεράς είναι να πιέσει τους εγχώριους παραγωγούς προϊόντων να συμπεριλάβουν την παραγωγή απορριμμάτων στον σχεδιασμό τους και να πιέσει ενεργά τους διεθνείς οργανισμούς να αναλάβουν παρόμοιες πρωτοβουλίες. Παρότι αυτή η δράση πρέπει να ξεκινήσει μεσοπρόθεσμα, είναι δύσκολη, απαιτεί μεγάλο χρόνο και κινητοποίηση και θα φέρει αποτελέσματα μόνο σε μακροχρόνιο διάστημα.

Πολλοί ΧΥΤΑ έχουν φτάσει ή φτάνουν σύντομα το όριο ζωής τους. Πρέπει να κλείσουν μεσοπρόθεσμα, να τοποθετηθεί δίκτυο απορρόφησης του παραγόμενου μεθανίου που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για παραγωγή ενέργειας και στην συνέχεια να δεντροφυτευτούν. Προφανώς χρειάζεται μακροχρόνιος έλεγχος της περιοχής για τυχόν περιβαλλοντικά προβλήματα (που σίγουρα θα εμφανιστούν) ή μετακινήσεις του εδάφους.

Ο καθαρισμός των διαφόρων εκτάσεων είναι από τους πιο βασικούς άξονες. Παρότι πραγματοποιείται σήμερα σε αρκετές παραλίες, το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα διάχυτα σκουπίδια σε όλη την επαρχία. Αρχικά πρέπει να εξοπλιστούν πάλι οι Δήμοι και οι Νομαρχίες με προσωπικό καθαριότητας το οποίο έχει απολυθεί. Στη συνέχεια πρέπει να γίνεται τακτικός καθαρισμός όλων των επαρχιακών δρόμων από τις περιφέρειες/νομαρχίες για να εκλείψει το φαινόμενο των σκουπιδιών που έχουν συσσωρευτεί σε όλη την επαρχία. Με ευθύνη των Δήμων αλλά και των πολιτών, πρέπει σε πρώτη φάση να οριοθετεί προσωρινά μόνο ένας ανεξέλεγκτος χώρος απόθεσης απορριμμάτων σε κάθε χωριό. Οι υπόλοιποι πρέπει αρχικά να καθαριστούν και στην συνέχεια να αποκατασταθούν. Ο προσωρινός αυτός χώρος πρέπει να έχει αυστηρό χρονοδιάγραμμα λειτουργίας και οριστικού κλεισίματος, το πολύ 3-4 χρόνια. Ο κάθε Δήμος πρέπει να καθαρίσει όλα τα ρέματα, πλαγιές και δάση που είναι γεμάτα σκουπίδια. Χρειάζεται αυστηρός καθορισμός χώρων που θα δέχονται αδρανή υλικά (υλικά κατεδαφίσεων οικοδομών κτλ), που μπορεί να είναι τα παλιά νταμάρια, ώστε κάποια μέρα να ελπίσουμε ότι θα αποκατασταθούν.

Δυστυχώς ένα από τα πιο σοβαρά θέματα είναι η εκπαίδευση. Κανένα από τα παραπάνω δεν θα έχει αποτέλεσμα αν δεν ξεκινήσει μία σοβαρή ενημέρωση από τα ΜΜΕ σχετικά με τα σκουπίδια. Το φαινόμενο του οδηγού που πετά το πακέτο τσιγάρων από το παράθυρο του αυτοκινήτου ή του παιδιού που πετά το χαρτί από το παγωτό στην πλατεία θα μειωθεί (θα αργήσει να εκλείψει) μόνο με συστηματική και τακτική ενημέρωση. Αυτό πρέπει να είναι από τις πρώτες προτεραιότητες, ενώ η επόμενη θα είναι η περιβαλλοντική εκπαίδευση στα σχολεία, αλλά προς όφελος του περιβάλλοντος σε μία νέα κοινωνία και όχι στα πλαίσια του καπιταλισμού και της κατανάλωσης, π.χ. καταναλώστε «πράσινα».

5.3.   Επικίνδυνα απόβλητα

Ένα μεγάλο μέρος από τα επικίνδυνα και τοξικά απόβλητα που παράγονται από ιατρικές και βιομηχανικές εφαρμογές καταλήγουν στους ΧΥΤΑ ή, ακόμα χειρότερα, σε ρέματα ή τη θάλασσα. Χρειάζεται να καταγραφούν άμεσα αυτά τα απόβλητα, να ξεκινήσει στην συνέχεια η κατασκευή ενός κέντρου κατεργασίας τους (π.χ. στο Θριάσιο Πεδίο ή το Σχηματάρι), να θεσπιστεί αυστηρή και σαφής νομοθεσία και να εφαρμοστεί. Προτεραιότητα πρέπει να δοθεί στο εξασθενές χρώμιο του Ασωπού.

5.4.   Υδατικοί πόροι

Το νερό είναι από τους πρώτους τομείς που ιδιωτικοποιούνται σήμερα. Στην χώρα μας, η ποσότητα του νερού δεν είναι πάντα επαρκής και η ποιότητά του όχι πάντα η καλύτερη. Πολλές λίμνες, ποτάμια, αλλά και η θάλασσα σε πολλά σημεία, έχουν μεγάλο πρόβλημα ρύπανσης. Η υπεράντληση έχει οδηγήσει την υφαλμύρηση του νερού σε πολλές παράκτιες περιοχές. Η ξηρασία λόγω της κλιματικής αλλαγής θα εντείνει το πρόβλημα του νερού.

Αρχικά, να σημειωθεί ότι το νερό είναι ένα από τα πολύτιμα αγαθά της φύσης και είναι, και πρέπει να παραμείνει, δημόσιο αγαθό. Οι πολίτες, αλλά και όλα τα άλλα έμβια είδη, πρέπει να έχουν στην διάθεσή τους καθαρό νερό. Όλοι οι υδάτινοι πόροι (υπόγεια και επιφανειακά νερά: λίμνες, ποτάμια, θάλασσα) πρέπει να είναι επαρκείς και καθαροί.

Να σημειωθεί ότι το συντριπτικό ποσοστό (περίπου 90%) του νερού καταναλώνεται στη γεωργία και βιομηχανία και μόνο το υπόλοιπο για οικιακή χρήση. Η όποια προσπάθεια εξοικονόμησης νερού ξεκινά λοιπόν από τη γεωργία και τη βιομηχανία.

Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να σταματήσει άμεσα οποιαδήποτε προσπάθεια ιδιωτικοποίησης του νερού και να προχωρήσει σε κρατικοποίηση όλων των εταιρειών που ασχολούνται με το κύκλωμα του νερού. Πρέπει να διασφαλιστεί ότι το νερό θα παραμείνει αυστηρά δημόσιο αγαθό, αλλά και σε χαμηλή τιμή για τον λαό.

Μεσοπρόθεσμα / μακροχρόνια απαιτούνται δράσεις σε δύο άξονες. Ο πρώτος είναι ο έλεγχος της ποσότητας του νερού. Χρειάζεται να γίνει περιορισμός της σπατάλης στη γεωργία, έλεγχος και σταμάτημα όλων των παράνομων γεωτρήσεων, και ανακύκλωση του νερού στη βιομηχανία. Επίσης, δημιουργία μικρών τεχνητών λιμνών σε διάφορους ορεινούς όγκους και στα νησιά για να αυξηθούν τα αποθέματα νερού. Ο δεύτερος είναι η διασφάλιση της ποιότητας των υδάτων σε όλη την χώρα. Αυτό θα γίνει σε τρεις άξονες: αρχικά με την κατασκευή μονάδων βιολογικού καθαρισμού σε όλες τις μεγάλες κοινότητες και τη σύνδεση ακόμα και των πιο μικρών χωριών με αυτούς. Στη συνέχεια απαιτείται η κατασκευή ανά βιομηχανία ή ανά βιομηχανική ζώνη μονάδων απορρύπανσης των βιομηχανικών αποβλήτων. Τελικά πρέπει να ελεγχθεί και να περιοριστεί η χρήση λιπασμάτων ώστε να ελεγχτεί ο ευτροφισμός, ειδικά στις λίμνες και τα ποτάμια.

Μακροπρόθεσμα απαιτείται μία μεγάλη συζήτηση και σχεδιασμός για τη συνολική κατανάλωση νερού, τις τάσεις που διαγράφονται με την κλιματική αλλαγή και την αναγκαία αύξηση των αποθεμάτων με τη δημιουργία μικρών ή μεγάλων λιμνών.

5.5.   Οικοσυστήματα

Η μείωση της βιοποικιλότητας και η διατάραξη των οικοσυστημάτων είναι ένα από τα σοβαρότερα περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας. Η αύξηση της κατάληψης χώρων για ανθρώπινες δραστηριότητες, πόλεις, υποδομές, τουρισμό, κτλ, ασκεί μία έντονη πίεση στα οικοσυστήματα και ειδικά στα δάση.

Από τις πρώτες μέρες πρέπει να οργανωθεί μία αποτελεσματική προστασία των δασών, αρχικά με την αναβάθμιση της πυροσβεστικής σε εξοπλισμό και μόνιμο προσωπικό. Από το πρώτο διάστημα χρειάζεται να πραγματοποιηθεί αυστηρή οριοθέτηση των δασών, πλήρης και οριστική απαγόρευση αλλαγής χρήσης τους και κατοχύρωση του δημόσιου χαρακτήρα τους. Πρέπει να καταργηθούν όλοι οι δασοκτόνοι νόμοι και να εφαρμοστεί μία νομοθεσία με στόχο την προστασία των δασών και όχι την οικονομική εκμετάλλευσή τους. Η διαδικασία αναδάσωσης μετά από πυρκαγιές πρέπει να επιταχυνθεί.

Σε δεύτερο στάδιο απαιτείται η απαλλοτρίωση των μεγάλων ιδιωτικών δασών από μία ορισμένη έκταση και πάνω (προφανώς όχι τα εγκαταλειμμένα μικρά αγροτεμάχια που έχουν δασωθεί). Παράλληλα, απαιτείται η ολοκλήρωση και η οριστικοποίηση του κτηματολογίου σε λιγότερο από 2-3 χρόνια και χρονικός περιορισμός των ενστάσεων που θα προκύψουν. Να πραγματοποιηθεί έλεγχος των κατοικιών που έχουν χτιστεί σε δασικές περιοχές τα τελευταία 10 χρόνια και γκρέμισμά τους όταν έχουν διαπιστωθεί παρανομίες. Να γίνει σχεδιασμός αναδάσωσης των γυμνών εκτάσεων που υπάρχουν σε όλα τα σημεία της χώρας και χωρικός προσδιορισμός των εκτάσεων για βόσκηση. Ιδιαίτερη φροντίδα πρέπει να δοθεί στις αναδασώσεις των νησιών. Να γίνει μακροχρόνιος σχεδιασμός προστασίας των δασών και των οικοσυστημάτων.

Ταυτόχρονα απαιτείται να γίνει επικαιροποίηση και συγκεκριμενοποίηση της νομοθεσίας για τους εθνικούς δρυμούς και τις προστατευόμενες περιοχές. Να γίνει έλεγχος και απομάκρυνση των παράνομων δραστηριοτήτων, συχνά δημοσίων, από τις προστατευόμενες περιοχές. Οι προστατευόμενες περιοχές πρέπει να επεκταθούν και να δημιουργηθούν νέοι δρυμοί, π.χ. στον Ταΰγετο, στον Γράμμο, στην Χαλκιδική, αλλά και θαλάσσια πάρκα σε περιοχές μικρών νησιών των Κυκλάδων και των Δωδεκανήσων.

Ένα ειδικό θέμα είναι το κυνήγι και το ψάρεμα. Όλο και περισσότερο, παρότι απαγορεύεται, γίνεται ψάρεμα με μπουκάλες, μην αφήνοντας κανένα περιθώριο διαφυγής στα μεγάλα ψάρια. Το κυνήγι αποδεκατίζει τα ζώα και τα πουλιά σε πολλές περιοχές. Το πρόβλημα είναι δύσκολο να λυθεί, αλλά πρέπει από τις πρώτες κιόλας μέρες να ξεκινήσει μία μεγάλη συζήτηση, χωρίς ακρότητες, και να απαξιωθεί η λογική του σκοτώματος των άγριων ζώων. Σε αντίστοιχο πλαίσιο συζήτησης πρέπει να αντιμετωπιστούν και τα αδέσποτα ζώα.

5.6.   Αστικό περιβάλλον

Οι περισσότερες από τις ελληνικές πόλεις χαρακτηρίζονται σαν «άσχημες» και η ποιότητα ζωής σε αυτές είναι υποβαθμισμένη. Μπετόν παντού, έντονο κυκλοφοριακό πρόβλημα, έλλειψη πρασίνου και ελεύθερων χώρων, ατμοσφαιρική ρύπανση, ηχορρύπανση, κτλ είναι τα κύρια χαρακτηριστικά ακόμα και των μικρότερων ελληνικών πόλεων. Αυτό οφείλεται στη χρόνια εμπορευματοποίηση της γης και της κατοικίας που ακολούθησαν όλες οι προηγούμενες κυβερνήσεις. Δυστυχώς η κυβέρνηση της αριστεράς, παρότι μπορεί να βελτιώσει αισθητά τις πόλεις, δεν θα μπορέσει να λύσει πολλά από τα βασικά τους προβλήματα.

Η τοπική αυτοδιοίκηση πρέπει να χρηματοδοτηθεί γενναία και να αλλάξει ρόλο. Σήμερα είναι στην υπηρεσία των εργολάβων, αύριο πρέπει να είναι στην υπηρεσία των δημοτών. Να σταματήσουν όλες οι προσπάθειες ιδιωτικοποίησης των αρμοδιοτήτων της και να αυξηθούν οι προσφορές της στην τοπική κοινωνία, όπως σε υποδομές σε αθλητισμό, πολιτισμό, βρεφονηπιακούς σταθμούς, κτλ. Ο περιβαλλοντικός ρόλος της τοπικής αυτοδιοίκησης περνά και από τον κοινωνικό της ρόλο.

Αρχικά πρέπει να γίνει ανάλυση της κάθε πόλης, σε συνεργασία με την τοπική αυτοδιοίκηση, αλλά κυρίως των κατοίκων. Μετά την απαραίτητη συζήτηση, μεσοπρόθεσμα / μακροχρόνια πρέπει να αυξηθεί το πράσινο στις πόλεις αλλά και το περιαστικό, να αναβαθμιστεί όπου υπάρχει η παράκτια / παραλίμνια ή παραποτάμια ζώνη, να αυξηθούν οι ελεύθεροι χώροι μέσω γενναίων απαλλοτριώσεων, να αυξηθεί η ήπια μετακίνηση με τα πόδια ή με ποδήλατο σε βάρος του ΙΧ σε πολλές γειτονιές, να αυξηθούν οι πεζοδρομήσεις (όχι όμως σαν προσφορά χώρου στα παρακείμενα καφενεία και εστιατόρια) να αναδειχτούν τα παλαιά κτίρια, ειδικά τα δημόσια, να αφαιρεθούν όλες οι πινακίδες από προσόψεις και δρόμους, να προωθηθεί η εξοικονόμηση ενέργειας στα κτίρια, κτλ.

Παράλληλα πρέπει να λυθεί το μεγάλο θέμα του χωροταξικού σχεδιασμού, με την Ελλάδα να έχει διάσπαρτα κτίρια και κατοικίες παντού, ειδικά αυθαίρετες. Αυτό θα μπορεί να γίνει μόνο μετά από μία μεγάλη συζήτηση, αφού αγγίζει το σύνολο του πληθυσμού και υπάρχουν βαθιά ριζωμένες αντιλήψεις. Επίσης, δεν μπορεί να λυθεί αν δεν τεθεί επί τάπητος το θέμα της αξίας και της εκμετάλλευσης της γης, η οποία έχει ιδιωτικοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό και συχνά το δημόσιο δεν υπερασπίζεται την έκταση που του ανήκει. Η ολοκλήρωση του κτηματολογίου και η δέσμευση της εκκλησιαστικής περιουσίας, αλλά και διαφόρων ιδιωτών που διεκδικούν εκτάσεις χιλιάδων στρεμμάτων σε διάφορες περιοχές, πρέπει να είναι από τις πρώτες προτεραιότητες. Η αποκέντρωση της Αθήνας και της Θεσσαλονίκης με ουσιαστικά κίνητρα διαμονής στην επαρχία είναι ένα μεγάλο στοίχημα, δύσκολο όμως να κερδηθεί.

5.7.   Ρύπανση από κύματα

Η ηχορρύπανση είναι από τα σημαντικότερα περιβαλλοντικά προβλήματα της Ελλάδας, ειδικά στις πόλεις. Σχετίζεται σε μεγάλο βαθμό με τις μεταφορές, αλλά και με πολλές καθημερινές δραστηριότητες (π.χ. καμπάνες). Η λύση του προβλήματος δεν είναι εύκολη. Αρχικά, πρέπει να γίνει καταγραφή όλων των πηγών και να καταργηθούν μερικές από αυτές, οι πιο εύκολα ελέγξιμες. Για παράδειγμα, χιλιάδες πολίτες υποφέρουν από τον θόρυβο της γειτονικής καμπάνας, αυτό μπορεί και πρέπει να σταματήσει άμεσα, δηλαδή να απαγορευτεί πλήρως το χτύπημα της καμπάνας. Ο θόρυβος από την διασκέδαση είναι ένα σοβαρό θέμα που απαιτεί μεγάλη και σοβαρή διαβούλευση για να λυθεί. Αρχικά πρέπει να εφαρμοστούν άμεσα πολύ χαμηλά όρια ηχορύπανσης τις νυχτερινές ώρες, ειδικά γύρω από τους ανοιχτούς χώρους διασκέδασης. Το φαινόμενο αυτό δεν μπορεί να λυθεί αν δεν συνδυαστεί με μία γενικότερη συζήτηση γύρω από τη διασκέδαση / εκτόνωση, ειδικά των νέων. Απαιτείται επίσης έλεγχος  της ηχορύπανσης από μεταφορικά μέσα, ειδικά μοτοσυκλέτες.

Μακροχρόνια, πρέπει να δοθεί βάση σε μεταφορικά μέσα που προκαλούν μικρότερο θόρυβο, στην αλλαγή των παραθύρων των κτιρίων, στη μείωση του θορύβου της γειτονιάς μέσω κατάλληλης ενημέρωσης, στην αύξηση του πρασίνου στις πόλεις, στον καλύτερο σχεδιασμό των νέων οικιστικών περιοχών, κτλ.

Η ρύπανση από τα κύματα της κινητής τηλεφωνίας είναι ένα φαινόμενο που δεν έχει καταγραφεί λεπτομερώς μέχρι σήμερα. Χρειάζεται αρχικά καταγραφή της κατάστασης με πλήρεις μετρήσεις από δημόσιους φορείς με παρουσία πολιτών και στη συνέχεια διορθωτικά μέτρα αν και όπου τεθούν προβλήματα. Όμως, σε κάθε περίπτωση πρέπει να απομακρυνθούν οι κεραίες που βρίσκονται κοντά σε σχολεία και παιδικούς σταθμούς και να γίνει πλήρης καταγραφή των υπόλοιπων. Το ίδιο ισχύει και για τους αναμεταδότες τηλεόρασης και ραδιοφώνου.

6.     Κυριότερα προβλήματα του περιβάλλοντος στην Ελλάδα ανά παραγωγική δραστηριότητα

Εδώ θα παρουσιαστούν οι άμεσες, μεσοπρόθεσμες και μακροχρόνιες δράσεις και πολιτικές που πρέπει να εφαρμοστούν στα κυριότερα περιβαλλοντικά προβλήματα ανά παραγωγική δραστηριότητα που έχει επιπτώσεις στο περιβάλλον.

6.1.   Εξορυκτικές δραστηριότητες

Τα διάφορα ορυχεία και οι πετρελαιοπηγές προκαλούν σημαντικές περιβαλλοντικές επιβαρύνσεις (Ζέρβας 2012α). Αρχικά, να τονιστεί ότι το υπέδαφος αυτής της χώρας ανήκει στον λαό της και όχι σε κάποιες ιδιωτικές εταιρείες που το εκμεταλλεύονται με αποικιακού χαρακτήρα συμβάσεις. Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει από τις πρώτες κιόλας μέρες να δράσει σε πολλούς τομείς:

-          Αρχικά να σταματήσει κάθε σκέψη ξεπουλήματος των πιθανών κοιτασμάτων πετρελαίου

-          Να σταματήσει η παρωδία με τα κοιτάσματα χρυσού στην Χαλκιδική και αλλού (καταγγελία της συμφωνίας, επιδιόρθωση των ζημιών στο δάσος, πλήρης κατάργηση των νέων ορυχείων, κ.ά.)

-          Να καταγγελθούν όλες οι αποικιακού τύπου συμβάσεις σε πολλά από τα κοιτάσματα της χώρας και να κρατικοποιηθούν όλα τα μεγάλα ορυχεία / μεταλλεία

Σε δεύτερο στάδιο απαιτείται να ιδρυθούν ο Δημόσιος Φορέας Υδρογονανθράκων που να αναλάβει την εξερεύνηση και εκμετάλλευση των κοιτασμάτων πετρελαίου και φυσικού αερίου και ο Εθνικός Φορέας Ορυχείων που θα αναλάβει την εξόρυξη όλων των ορυκτών και μετάλλων αλλά και την κατεργασία τους. Οι φορείς αυτοί πρέπει να αναπτύξουν αργότερα και τα αντίστοιχα ερευνητικά κέντρα τους για τη βελτίωση της εξόρυξης, αλλά και όλων των συναφών δραστηριοτήτων.

Παράλληλα με το δεύτερο στάδιο, οι φορείς αυτοί πρέπει να προσδιορίσουν λεπτομερώς τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των εξορυκτικών δραστηριοτήτων με γνώμονα αυτή τη φορά την προστασία του περιβάλλοντος, της δημόσιας υγείας και της ποιότητας ζωής και όχι το κέρδος του κάθε καπιταλιστή. Είναι σημαντικό να ξεκινήσουν πολύ γρήγορα οι δράσεις προστασίας του περιβάλλοντος και να αφορούν τόσο την αποφυγή νέας επιβάρυνσης όσο και την αποκατάσταση του τοπίου που έχει καταστραφεί. Και οι δύο δράσεις είναι χρονοβόρες και τα αποτελέσματά τους δεν θα γίνουν άμεσα αντιληπτά, και γι’ αυτόν τον λόγο πρέπει να δρομολογηθούν όσο πιο γρήγορα γίνεται.

6.2.   Αλιεία, γεωργία, κτηνοτροφία

Ο αριθμός των ψαριών στις ελληνικές θάλασσες έχει μειωθεί πολύ. Η εντατική και ανεξέλεγκτη αλιεία είναι μία από τις αιτίες, η ρύπανση της θάλασσας έχει επίσης σημαντική ευθύνη. Απαιτείται η άμεση θέσπιση θαλάσσιων πάρκων, δηλαδή περιοχών πλήρους απαγόρευσης της αλιείας, η θέσπιση ανώτατων ορίων αλιευτικής παραγωγής για τα μεγάλα σκάφη και η καθιέρωση περιόδων απαγόρευσης της αλιείας. Μεσοπρόθεσμα πρέπει να βελτιωθεί η ποιότητα των νερών στις θάλασσες (όπως περιγράφτηκε στην παράγραφο για τους υδάτινους πόρους), να ιδρυθεί Εθνικό Κέντρο Αλιείας, και μακροχρόνια να γίνει καταγραφή και παρακολούθηση των αλιευμάτων. Οι ιχθυοκαλλιέργειες πρέπει να αναπτυχθούν, αλλά αποτελούν σήμερα μία από τις κυριότερες πηγές ρύπανσης της θάλασσας. Συνεπώς, απαιτείται μεσοπρόθεσμα / μακροχρόνια να βελτιωθούν όλες οι περιβαλλοντικές επιδόσεις τους.

Η εντατική γεωργία και η μονοκαλλιέργεια έχουν προκαλέσει πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα. Η αλόγιστη χρήση λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων έχει ρυπάνει μεγάλες εκτάσεις εδάφους καθώς και τους υδατικούς πόρους. Γίνεται μεγάλη σπατάλη νερού λόγω του εντατικού προσανατολισμού των καλλιεργειών.

Η αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων της γεωργίας απαιτεί πολλές και δύσκολες δράσεις, οι οποίες θα έχουν αποτελέσματα μετά από μεγάλο χρονικό διάστημα. Αρχικά απαιτείται μία μεγάλη διαβούλευση με τους αγρότες και τους επιστήμονες για όλα τα γεωργικά θέματα. Παράλληλα πρέπει να σχεδιαστούν οι καλλιέργειες ώστε να ξαναγίνει η Ελλάδα αυτάρκης ή ελάχιστα εξαρτώμενη από γεωργικά προϊόντα, και μεσοπρόθεσμα/μακροχρόνια να περιοριστεί η μονοκαλλιέργεια, να ενθαρρυνθούν καλλιέργειες που απαιτούν λιγότερο νερό, να ενθαρρυνθούν εγχώριες ποικιλίες φυτών, να περιοριστεί η εντατική καλλιέργεια σε όφελος της βιολογικής (αλλά χωρίς αύξηση της τιμής), να ενθαρρυνθεί η παραγωγή ενεργειακών φυτών (αλλά όχι σε βάρος των τροφίμων), και η καλλιέργεια στα μικρά εγκαταλειμμένα αγροτεμάχια, ειδικά στις ορεινές περιοχές (Τόλιος 2012). Για το νερό απαιτείται άμεσα αυστηρός έλεγχος της χρήσης του, και ειδικά των παράνομων γεωτρήσεων, και η αντικατάσταση μεσοπρόθεσμα του ψεκασμού με στάγδην πότισμα.

Οι μακροχρόνιες επιδράσεις στην υγεία αλλά και στο περιβάλλον των γενετικά τροποποιημένων τροφίμων είναι άγνωστες σήμερα. Η καλλιέργεια, εισαγωγή και χρήση τέτοιων ειδών πρέπει να απαγορευτεί άμεσα και πλήρως, ακόμα και για τις ζωοτροφές.

Η κτηνοτροφία προκαλεί επίσης σημαντικά περιβαλλοντικά προβλήματα, αρχικά από τα απόβλητα των μεγάλων αλλά και μικρών μονάδων και επίσης από την αποψίλωση των δασών από την ασύδοτη ελεύθερη βοσκή. Απαιτείται να ενθαρρυνθεί μεσοπρόθεσμα η ίδρυση μικρών μονάδων που θα παράγουν φτηνά, αλλά και ποιοτικά προϊόντα. Να ενθαρρυνθούν οι μονάδες ελεύθερης βοσκής, αλλά με αυστηρή οριοθέτηση του χώρου βοσκής ώστε να ξαναμεγαλώσουν τα δέντρα στα γειτονικά δάση. Να περιοριστεί αρχικά και να απαγορευτεί στη συνέχεια η χρήση ορμονών και να περιοριστεί η χρήση φαρμάκων στα ζώα.

Όλα τα προηγούμενα δεν θα μπορέσουν όμως να αποδώσουν αν δεν πραγματοποιηθεί άμεσα ή πλήρης διάλυση του κυκλώματος των μεσαζόντων, η ίδρυση δημόσιας εταιρείας διακίνησης αγροτικών προϊόντων και η απεξάρτηση από τις διεθνείς τιμές αγροτικών προϊόντων. Επίσης απαιτείται να ιδρυθεί μεσοπρόθεσμα/μακροχρόνια μία εθνική δημόσια βιομηχανία τροφίμων σε πολλούς τομείς: συσκευασίας αγροτικών προϊόντων, αλευροβιομηχανία, χυμών φρούτων, γάλακτος και γαλακτοκομικών προϊόντων, παραγώγων κρέατος κτλ. Η βιομηχανία αυτή θα στηρίζει τους αγρότες / κτηνοτρόφους και θα παράγει φτηνά και ποιοτικά προϊόντα με σεβασμό του περιβάλλοντος. Παράλληλα απαιτείται να ιδρυθεί μεσοπρόθεσμα / μακροχρόνια και μια δημόσια βιομηχανία προϊόντων στήριξης της παραγωγής, όπως λιπάσματα, φυτοφάρμακα, ζωοτροφές κτλ, πάλι με περιβαλλοντικές προδιαγραφές.

6.3.   Βιομηχανία

Η βιομηχανία είναι από τις πιο ρυπογόνες δραστηριότητες. Με την κρίση έκλεισαν πολλές βιομηχανικές μονάδες, αλλά άλλες ξεπερνούν τα όρια εκπομπών λόγω του συνήθως αυξημένου κόστους της αντιρρυπαντικής τεχνολογίας. Προφανώς όλα τα εργοστάσια δεν ρυπαίνουν και υπάρχουν και αρκετά που είναι λαμπρά υποδείγματα περιβαλλοντικής συμπεριφοράς. Γενικά, όμως, η κατάσταση δεν είναι και σε τόσο καλό επίπεδο.

Ένας από τους πρωταρχικούς στόχους της αριστερής κυβέρνησης είναι η ανάκαμψη της βιομηχανικής παραγωγής και αυτό δεν πρέπει να γίνει μέσω επιδοτήσεων στις ήδη υπάρχουσες βιομηχανίες, αλλά μέσω ίδρυσης κρατικών βιομηχανιών και κρατικοποίησης άλλων, ειδικά αυτών που έχουν κλείσει, αλλά και αρκετών μεγάλων που έχουν θέσεις κλειδιά την εθνική οικονομία. Η νέα κυβέρνηση πρέπει μεριμνήσει ώστε ένα μεγάλο μέρος από τα βασικά αγαθά (π.χ. τρόφιμα, φάρμακα, καύσιμα, χαρτί, οικοδομικά υλικά, κτλ) να παράγεται στη χώρα μας από δημόσιες εταιρείες. Οι δημόσιες αυτές εταιρείες / βιομηχανίες δεν πρέπει, μπροστά στην ανάγκη να παράξουν γρήγορα και φτηνά ποιοτικά προϊόντα, να υποβαθμίσουν το περιβάλλον. Αντίθετα, το περιβάλλον πρέπει να είναι στη βάση του σχεδιασμού τους.

Αυτό που απαιτείται άμεσα είναι η επάνδρωση του σώματος των ελεγκτών, η αύξηση των ελέγχων, η αυστηρή εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας, και η επιβολή και είσπραξη των τυχόν προστίμων. Η αυστηρή εφαρμογή της υπάρχουσας νομοθεσίας θα βελτιώσει αισθητά την κατάσταση πολύ σύντομα.

Μεσοπρόθεσμα απαιτείται τροποποίηση της νομοθεσίας ώστε αυτή να είναι σε όφελος του περιβάλλοντος και του λαού και όχι των βιομηχάνων. Η υποχρεωτική κρατικοποίηση πολλών μεγάλων βιομηχανιών και η ίδρυση άλλων κρατικών θα βελτιώσει επίσης την κατάσταση, αφού ο νέος ιδιοκτήτης θα είναι στην υπηρεσία του λαού και όχι του κεφαλαίου. Οι υπάρχουσες βιομηχανικές ζώνες πρέπει να προσαρμοστούν σε αυστηρά περιβαλλοντικά κριτήρια, π.χ. να γίνει βιολογικός καθαρισμός σε κάθε ζώνη (σήμερα δεν υπάρχει πάντα).

Μακροχρόνια, όλες οι βιομηχανίες πρέπει να έχουν όχι μόνο ελάχιστη περιβαλλοντική όχληση, αλλά και πολύ χαμηλή κατανάλωση ενέργειας.

6.4.   Ενέργεια

Καμία σύγχρονη οικονομία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ενέργεια, και μάλιστα χωρίς πολλή ενέργεια. Το κύκλωμα ανίχνευσης, εξόρυξης, μεταφοράς, κατεργασίας και κατανάλωσης της ενέργειας είναι από τις ανθρώπινες δραστηριότητες με τις πιο μεγάλες επιδράσεις στο περιβάλλον. Λίγα μόνο παραδείγματα: πετρελαιοκηλίδες (Ζέρβας 2011α), ρύπανση από τα διυλιστήρια, ατμοσφαιρική ρύπανση από την καύση ορυκτών καυσίμων, έκλυση διοξειδίου του άνθρακα που είναι το κυριότερο αέριο θερμοκηπίου. Οι υποστηρικτές της πυρηνικής ενέργειας ας αναλογιστούν το πρόσφατο ατύχημα της Φουκουσίμα ή το παλαιότερο του Τσερνομπίλ (Ζέρβας 2011β).

Η Ελλάδα έχει έναν σχετικό υψηλό βαθμό ενεργειακής ανεξαρτησίας σε ηλεκτρισμό λόγω των σημαντικών αποθεμάτων λιγνίτη. Είναι γεγονός ότι η καύση του λιγνίτη παράγει σημαντική ατμοσφαιρική ρύπανση και μεγάλες ποσότητες αερίων θερμοκηπίου. Όμως, σε μία περίοδο κρίσης και σε όχι αναγκαστικά φιλικό διεθνές περιβάλλον, μία κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει υποχρεωτικά να κρατήσει αυτόν τον σημαντικό ορυκτό πλούτο το πρώτο διάστημα.

Η ΔΕΗ πρέπει να μείνει μία ενιαία εταιρεία και να είναι 100% δημόσια. Εδώ προφανώς θα υπάρξει πίεση από την ΕΕ και ισχύουν όσα αναφέρθηκαν στην αρχή. Η απελευθέρωση της αγοράς της ενέργειας είναι ένα μέσο για να πλουτίσουν κάποιοι, και η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να απορρίψει αυτή την επιλογή. Όχι μόνο η ΔΕΗ πρέπει να κρατικοποιηθεί πλήρως, αλλά και όλες οι ιδιωτικές εταιρείες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, οι οποίες πρέπει να απορροφηθούν από την ΔΕΗ, και επίσης και τα τέσσερα διυλιστήρια (να σημειωθεί ότι το κύκλωμα των υγρών καυσίμων συχνά παραμελείται όταν αναφερόμαστε στην ενέργεια). Η ενέργεια είναι ένα δημόσιο αγαθό και πρέπει να βρίσκεται κάτω από αυστηρά δημόσιο έλεγχο. Αυτός ο έλεγχος πρέπει να αποκτηθεί από τις πρώτες μέρες μίας τέτοιας κυβέρνησης, ώστε να αποφευχθούν πιθανά παιγνίδια σε βάρος του λαού. Στην ίδια άμεση διαδικασία πρέπει να καταργηθεί και ο αποικιακού χαρακτήρα νόμος που αφορά το σχέδιο «Ήλιος».

Σε δεύτερο στάδιο πρέπει να αναπτυχθούν οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (ΑΠΕ). Αυτό όμως θέλει μεγάλη προσοχή, αφού οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας δεν είναι πάντα τόσο φιλικές προς το περιβάλλον. Χρειάζεται μία σημαντική προσπάθεια για τον σχεδιασμό Εθνικού Σχεδίου Δημόσιου Φορέα Ενέργειας. Η επέκταση των ΑΠΕ μπορεί να γίνει μόνο μετά την κατάρτιση του σχεδίου αυτού, η οποία δεν πρέπει να διαρκέσει πάνω από 6-12 μήνες.

Τρίτο στάδιο είναι ο Εθνικός Σχεδιασμός Εξοικονόμησης Ενέργειας. Οι σπατάλες ενέργειας είναι σημαντικές και η εξοικονόμηση δεν πρέπει να παραμεληθεί όπως έχουν κάνει όλες οι κυβερνήσεις μέχρι σήμερα. Ταυτόχρονα, ίδρυση Εθνικού Κέντρου Ενέργειας που θα διεξάγει έρευνα στις ΑΠΕ, αλλά και τις κλασικές μορφές ενέργειας, θα παράγει τεχνογνωσία και θα βοηθήσει την εγχώρια παραγωγή συστημάτων ΑΠΕ, που σήμερα είναι όλα εισαγόμενα.

Οι τιμές της ενέργειας είναι ένα πολύ σημαντικό θέμα. Απαιτείται δραστική μείωση της τιμής της ενέργειας, τόσο ηλεκτρισμού όσο και καυσίμων, προς όφελος του λαού με αντίστοιχη επιβάρυνση των μεγάλων καταναλωτών. Με αυτόν τον τρόπο δεν θα παρουσιαστεί μείωση των εσόδων αλλά αύξηση, η οποία θα επιτρέψει την χρηματοδότηση της έρευνας στις ΑΠΕ και την παραγωγή τέτοιων συστημάτων.

6.5.   Μεταφορές

Οι μεταφορές προσώπων και αγαθών είναι ένα από τα σημαντικότερα θέματα της σύγχρονης κοινωνίας, με μεγάλες επιδράσεις στο περιβάλλον, τόσο από την κατασκευή της απαραίτητης υποδομής, όσο και από τη χρήση (αλλοίωση τοπίου, εκπομπές αερίων θερμοκηπίου, ηχορύπανση, κ.ά.).

Με το πρόσχημα της κρίσης, οι εκάστοτε κυβερνήσεις έχουν αυξήσει υπερβολικά τις τιμές των καυσίμων και των εισιτηρίων και έχουν ιδιωτικοποιήσει τα μέσα μαζικής μεταφοράς και τις μεταφορικές υποδομές, με παράλληλη υποβάθμιση όσων είναι ακόμα δημόσια.

Η κυβέρνηση της αριστεράς έχει χρέος να αναβαθμίσει τις μεταφορές σε όφελος του Λαού. Η μεταφορές είναι δημόσιο αγαθό και ως εκ τούτου, οι εταιρείες που τις προσφέρουν πρέπει να είναι δημόσιες και να προσφέρουν ποιοτικό έργο. Το πρώτο μέλημα πρέπει να είναι η κρατικοποίηση όλων των αστικών συγκοινωνιών. Επίσης πρέπει να γίνει άμεσα δραστική μείωση της τιμής του εισιτηρίου, με δωρεάν μετακίνηση σε όλες τις ευπαθείς ομάδες, και μεσοπρόθεσμα πλήρης κατάργησή του με ταυτόχρονη βελτίωση των παρεχόμενων υπηρεσιών (τακτικά δρομολόγια, κ.λπ.). Αυτά τα μέτρα είναι απαραίτητα ώστε να υπάρξει στροφή του πληθυσμού στα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς (ΜΜΜ) με πολλαπλές ευεργετικές συνέπειες. Η κατανάλωση καυσίμων θα μειωθεί κατακόρυφα με συνέπεια άμεσο οικονομικό όφελος για την κοινωνία, θα περιοριστεί η ατμοσφαιρική ρύπανση αλλά και τα αέρια θερμοκηπίου, και θα γίνει μεγάλη εξοικονόμηση χρόνου λόγου περιορισμού του κυκλοφοριακού φόρτου.

Ταυτόχρονα πρέπει να σταματήσει η διαδικασία ξεπουλήματος του ΟΣΕ. Σε δεύτερο στάδιο, μέσα σε μερικούς μήνες πρέπει να γίνουν δημόσιες όλες οι αεροπορικές εταιρείες, τα ΚΤΕΛ και όλες οι μεγάλες υποδομές, δηλαδή τα λιμάνια, τα αεροδρόμια και οι αυτοκινητόδρομοι, και επίσης να καταργηθούν όλα τα διόδια. Πρέπει να δημιουργηθεί μία κρατική εταιρεία θαλάσσιων μεταφορών και να σταματήσουν όλες οι απαράδεκτες επιδοτήσεις προς τους εφοπλιστές. Οι τιμές των υπεραστικών μεταφορών πρέπει να είναι σε τιμές κόστους ενώ η όποια επέκταση των υποδομών πρέπει να καλύπτεται από τον κρατικό προϋπολογισμό.

Ταυτόχρονα απαιτείται ένα γενναίο έργο αναβάθμισης των αστικών συγκοινωνιών και αστικού και περιαστικού σιδηρόδρομου. Ο σιδηρόδρομος έχει πολλά πλεονεκτήματα και έχει δυστυχώς υποβαθμιστεί πολύ στην Ελλάδα. Ο σκοπός είναι να γίνει μαζική στροφή από το ΙΧ στα ΜΜΜ σε μερικά χρόνια, κυρίως λεωφορεία και τρένα. Ταυτόχρονα πρέπει να παγώσουν τα μεγάλα οδικά έργα, εκτός από έργα που βρίσκονται στο τελικό στάδιο της υλοποίησής τους ή είναι απολύτως αναγκαία όπως η περίπτωση του αυτοκινητόδρομου Κόρινθος-Πάτρα, να μην προγραμματιστούν νέα και παράλληλα να αναβαθμιστεί η σιδηροδρομική σύνδεση σε όλη την χώρα. Επιπλέον θα πρέπει να ληφθούν μέτρα περιβαλλοντικής προστασίας σε αυτοκινητόδρομους και μεγάλες αρτηρίες εθνικές οδούς (για παράδειγμα, μόνο στην Εγνατία Οδό, λόγω της έλλειψη προστατευτικών κιγκλιδωμάτων ή ειδικών περασμάτων έχουν σκοτωθεί από την παράδοσή της στην κυκλοφορία το 2009 δεκάδες αρκούδες). Η ενθάρρυνση των ήπιων μετακινήσεων στις πόλεις (ποδήλατο, πόδια) σε βάρος του ΙΧ θα οδηγήσει και σε περιβαλλοντικά αλλά και σε οικονομικά και κοινωνικά οφέλη. Η κατασκευή του μετρό πρέπει να επιταχυνθεί και να δημιουργηθεί αστικό μετρό στις πόλεις όπου υπάρχει σιδηροδρομικό δίκτυο (π.χ. Πάτρα).

6.6.   Κατασκευές, μεγάλα έργα

H Ελληνική οικονομία βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στις κατασκευές, και μάλιστα στα δημόσια έργα. Το κρατικοδίαιτο κεφάλαιο διαμαρτύρεται για το «μεγάλο κράτος», αλλά απαιτεί και μεγαλύτερους πόρους για δημόσια έργα. Τα λεγόμενα «μεγάλα έργα» δεν είναι πάντα απαραίτητα για τον λαό. Για παράδειγμα, όλοι οι αυτοκινητόδρομοι που έχουν κατασκευαστεί ή που κατασκευάζονται δεν είναι απαραίτητοι, σπάνια θα βρούμε πόλεις κάτω των 100.000 κατοίκων σε ευρωπαϊκές χώρες να εξυπηρετούνται από μη διερχόμενο, τοπικό αυτοκινητόδρομο. Από την άλλη πλευρά, ο σιδηρόδρομος απουσιάζει επιδεικτικά και η διαδρομή Αθήνα-Λαμία διαρκεί πάνω από 3 ώρες.

Τα «μεγάλα έργα» είναι μία ακόμα επιδότηση προς το μεγάλο κεφάλαιο. Η περιβαλλοντική τους επιβάρυνση είναι σημαντική, είτε άμεσα από την κατασκευή τους είτε από την χρήση τους. Όπως ειπώθηκε πιο πριν, η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να σταματήσει τα έργα αυτά εκτός από τον δρόμο Κόρινθος - Πάτρα και να προχωρήσει στην κατασκευή του σιδηρόδρομου. Οι μελέτες περιβαλλοντικών επιπτώσεων πρέπει να υπογράφονται μόνο από δημόσιους φορείς και όχι από ιδιωτικές μελετητικές εταιρείες. Για οποιαδήποτε δημόσια κατασκευή ή ακόμα και μεγάλη ιδιωτική (π.χ. ξενοδοχείο, εμπορικό κέντρο) πρέπει να γίνει εξονυχιστική μελέτη περιβαλλοντικών επιπτώσεων από δημόσιο φορέα και στη συνέχεια να προχωρά. Και εδώ, επιβάλλεται η ίδρυση μίας μεγάλης κρατικής τεχνικής εταιρείας κατασκευών.

6.7.   Προστασία παραλιών, τουρισμός

Η σημερινή κυβέρνηση ξεπουλά τις παραλίες θεωρώντας τες εμπόρευμα. Όμως οι παραλίες ανήκουν σε ολόκληρο τον λαό, και όχι σε κάποιους ιδιώτες, και αυτός πρέπει να έχει πλήρη πρόσβαση σε αυτές. Η προστασία των παραλιών είναι επείγον θέμα. Άμεσα πρέπει να εγκαταλειφθεί κάθε προσπάθεια ή ακόμα και σκέψη ιδιωτικοποίησης οποιασδήποτε παραλίας και να γίνει ανάκληση άδειας οποιαδήποτε μορφής ιδιωτικής ή κλειστής παραλίας. Οι Δήμοι και οι πολίτες χρειάζεται να προχωρήσουν σε άμεση διάνοιξη της πρόσβασης σε παραλίες που έχουν κλειστεί από ξενοδοχεία ή άλλες εγκαταστάσεις. Μεσοπρόθεσμα, απαιτείται έναρξη της διαδικασίας καταγραφής ολόκληρου του αιγιαλού και των κατασκευών σε αυτόν και θέσπιση αυστηρών κριτηρίων προστασίας του.

Ο τουρισμός είναι μία δραστηριότητα με μεγάλες επιδράσεις στο περιβάλλον, αλλά και γενικότερα στην οικονομία και στην κοινωνία. Αρχικά, πρέπει να θεσπιστεί αυστηρή, ακριβής αλλά και απλή νομοθεσία για την προστασία του περιβάλλοντος από τουριστικές δραστηριότητες. Να τονιστεί ότι ο τουρισμός έχει επιπτώσεις σε πολλές άλλες δραστηριότητες (π.χ. μεταφορές, εστίαση, κτλ), οι οποίες χρειάζεται επίσης να ληφθούν υπόψη. Στη συνέχεια απαιτείται να γίνει εφαρμογή αυτής της νομοθεσίας. Παράλληλα, σε σχέση με τα προηγούμενα, χρειάζεται να καθοριστούν οι ζώνες τουριστικής ανάπτυξης και της οικοδομικής δραστηριότητας σε αυτές, αλλά και να προγραμματιστεί η απαραίτητη υποδομή με περιβαλλοντικά κριτήρια.

Σε κάθε περίπτωση, απαιτείται να αποφευχθεί η τάση να γίνουμε «τα γκαρσόνια της Ευρώπης», αλλά και να περιοριστεί η ανεξέλεγκτη τουριστική δραστηριότητα, ειδικά η οικοδομική. Ο τουρισμός πρέπει να είναι μία συμπληρωματική οικονομική δραστηριότητα και όχι ο κύριος προσανατολισμός της χώρας. Επίσης, ο σκοπός είναι να είναι προσιτός στα λαϊκά στρώματα και όχι στην υπηρεσία μόνο των «εχόντων», εγχώριων και ξένων.

7.     Ορισμένα θέματα που δεν απαιτούν αναγκαστικά επείγουσες δράσεις

Αρκετά περιβαλλοντικά θέματα είναι αρκετά σοβαρά στη χώρα μας, αλλά, στα πλαίσια της ιεράρχησης, μία αριστερή κυβέρνηση θα ασχοληθεί με αυτά σε ένα δεύτερο στάδιο αφού δεν απαιτούν αναγκαστικά λύση από τις πρώτες μέρες.

7.1.   Διάβρωση εδάφους, αποκατάσταση τοπίου

Οι ορεινοί όγκοι της Ελλάδας, αλλά και πολλές παραλίες έχουν έντονο πρόβλημα διάβρωσης. Μεσο- ή μακροπρόθεσμα πρέπει να ενισχυθούν τα έργα προστασίας τους. Επίσης, απαιτείται αποκατάσταση ρυπασμένων ή κατεστραμμένων τοπίων, π.χ. να αποκατασταθούν τα εκατοντάδες εγκαταλειμμένα λατομεία.

7.2.   Κλιματική αλλαγή

Η κλιματική αλλαγή είναι ίσως το πιο σημαντικό περιβαλλοντικό πρόβλημα της ανθρωπότητας τον 21ο αιώνα (Αναστασιάδη 2012). Ο καπιταλισμός το έχει καταλάβει, αλλά οι δράσεις του επικεντρώνονται είτε στην αύξηση της κερδοφορίας του είτε σε έναν παγκόσμιο περιβαλλοντικό πόλεμο μεταξύ χωρών ή και ακόμα μεταξύ μεγάλων εταιρειών (Τσάβες 2012).

Το θέμα της κλιματικής αλλαγής απαιτεί δύο είδους δράσεις: τον περιορισμό της εκπομπής αερίων θερμοκηπίου (κυρίως διοξειδίου του άνθρακα που παράγεται από τις καύσεις ορυκτών καυσίμων, και μεθανίου που παράγεται από τη γεωργία ή τους χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων) και την προσαρμογή σε έναν κόσμο με διαφορετικό κλίμα.

Το πρώτο θα επιτευχτεί ήδη σε ένα βαθμό με την αύξηση της χρήσης μέσων μαζικής μεταφοράς αντί για ΙΧ αυτοκινήτου. Όμως και άλλες δράσεις είναι απαραίτητες: αύξηση του βαθμού ενεργειακής απόδοσης, μείωση των ενεργειακών απωλειών στα κτίρια, μείωση της ενεργειακής κατανάλωσης, αξιοποίηση του μεθανίου των ΧΥΤΑ, κτλ.

Το δεύτερο είναι αρκετά δύσκολο και είναι φυσικά απόρροια του πρώτου. Η Ελλάδα αντιμετωπίζει κυρίως δύο κινδύνους. Αρχικά την έλλειψη νερού και την εκτεταμένη ξηρασία που μπορεί να φτάσει ακόμα και στην ερημοποίηση της Θεσσαλίας. Επίσης τις υψηλές θερμοκρασίες οι οποίες θα κάνουν πολύ δύσκολη τη ζωή το καλοκαίρι ειδικά στις πόλεις, αλλά θα προκαλέσουν και τεράστιες πυρκαγιές οι οποίες θα οδηγήσουν στη σταδιακή καταστροφή των δασών.

Οι δράσεις για τον περιορισμό της εκπομπής αερίων θερμοκηπίου αλλά και της προσαρμογής στις συνθήκες της κλιματικής αλλαγής παρότι είναι αναγκαίες, μπορούν να περιμένουν ένα μικρό χρονικό διάστημα, όσο προωθείται η επίλυση των άλλων, πιο επειγόντων, προβλημάτων. Άλλωστε η αριστερά μπορεί να δώσει τελικές λύσεις για την κλιματική αλλαγή οι οποίες είναι πολύ πιο αποτελεσματικές από οποιαδήποτε καπιταλιστική ή ακόμα και διαχειριστική λογική (Φλέναντι 2012, Φόστερ 2012, Σκορδούλης 2012).

Φυσικά, και για τα δύο θέματα πρέπει να ξεκινήσει από σχετικά νωρίς μία γενική προετοιμασία, αλλά και ενημέρωση των πολιτών και διαβούλευση μαζί τους.

8.     Συμπεράσματα

Η κυβέρνηση της αριστεράς έχει πολλά να κάνει για να βελτιώσει το περιβάλλον στην Ελλάδα. Οι δράσεις πρέπει να ιεραρχηθούν ανάλογα με τις ανάγκες, αλλά και ανάλογα με την ευκολία ή όχι της λύσης τους. Σε κάθε περίπτωση, η κυβέρνηση αυτή πρέπει να στρέψει την κυρίαρχη λογική που επικρατεί σήμερα από την «το περιβάλλον σαν μέσο παραγωγής κέρδους», στην «το περιβάλλον ανήκει στον λαό, αλλά και στα άλλα έμβια όντα εκτός από τον άνθρωπο».

Η κυβέρνηση της αριστεράς πρέπει να έχει τον λαό σαν σύμμαχό της και να τον συμβουλεύεται συνεχώς, αλλά και ο λαός να απαιτεί και να διεκδικεί την εξουσία άμεσα για αυτόν. Η σύγκρουση με το κεφάλαιο και τους εκπροσώπους του (ΕΕ, ΔΝΤ, κ.ά.) είναι αναπόφευκτη, και αν δεν υπάρξει έξοδος από την ΕΕ και στάση πληρωμών του χρέους προς τους δανειστές δεν υπάρχει καμία δυνατότητα να εφαρμοστεί μία αριστερή πολιτική. Η επέμβαση σε σχεδόν όλες τις παραγωγικές δραστηριότητες είναι απαραίτητη. Η ακύρωση των ιδιωτικοποιήσεων, η κρατικοποίηση πολλών εταιρειών και υπηρεσιών και η ανάπτυξη δημόσιας εθνικής οικονομίας έχοντας το περιβάλλον στο κέντρο της θεώρησης της είναι υποχρεωτική.

Εφαρμόζοντας τις παραπάνω βασικές κατευθύνσεις, η κυβέρνηση της αριστεράς και ο λαός μπορούν να ελπίζουν ότι πολλά περιβαλλοντικά προβλήματα της χώρας μας θα λυθούν σύντομα. Μεγαλύτερο χρονικό διάστημα θα χρειαστεί σε άλλα, πιο πολύπλοκα ή χρονοβόρα. Σε όλα όμως ο λαός πρέπει να είναι στο κέντρο των εξελίξεων και αποφάσεων ώστε να πιέζει την κυβέρνηση σε πραγματικά αριστερή κατεύθυνση.

9.     Βιβλιογραφία

1. Αναστασιάδη Δάφνη (2012), «Κλιματική αλλαγή και βιοποικιλότητα», Μαρξιστική Σκέψη, 4, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, σελ. 186-201.
2. Γιάνναρου Λ. & Ζέρβας Ε., (2010), «Οικονομική κρίση και κάπνισμα», 11ο Διεθνές Συνέδριο Οικονομολόγων Θεσσαλονίκης, 25-27 Νοεμβρίου 2010, Θεσσαλονίκη.
3. Ζέρβας Μάκης (2011), «“Πράσινη ανάπτυξη” ή, μέσω της “πράσινης επιχειρηματικότητας”, μόνο “επιχειρηματικότητα”»; Ουτοπία, Τεύχος 93, Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2011, σελ 65-78.
4. Ζέρβας Μάκης (2012α), «Ρύπανση του Κόλπου του Μεξικού από την διαρροή πετρελαίου από την εξέδρα Deepwater Horizon της BP», Μαρξιστική Σκέψη, 6, Ιούλιος-Αύγουστος 2012, σελ. 141-151.
5. Ζέρβας Μάκης (2012β), «To πυρηνικό ατύχημα της Φουκουσίμα», Μαρξιστική Σκέψη, 4, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, σελ. 152-164.
6. Σκόρδου Κ. & Ζέρβας Ε. (2013), «Απόψεις των Αθηναίων για την οικιακή θέρμανση και όχληση από την ατμοσφαιρική ρύπανση σε περίοδο οικονομικής κρίσης (χειμώνας 2012-2013)», 9ο Πανελλήνιο Συνέδριο Χημικής Μηχανικής, 23-25 Μαΐου, Αθήνα.
7. Τόλιος Γιάννης (2012), περιβάλλον και Αγροτική Πολιτική σε Συνθήκες Παγκοσμιοποίησης, Εναλλακτική Στρατηγική Αυτοδυναμίας Τροφίμων, εκδ. ΚΨΜ, Αθήνα 2009.
8. Τσάβες Ούγκο (2012), «Αν το κλίμα ήταν τράπεζα θα το είχαν σώσει», Μαρξιστική Σκέψη, 4, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, σελ. 119-125.
9. Φλενάντι Λίαμ (2012), «Μπορεί ο καπιταλισμός να επιλύσει την οικολογική κρίση;» Μαρξιστική Σκέψη, 4, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, σελ. 141-151.
10. Φόστερ Τζον Μπέλαμι (2012), «Η οικολογία του Μαρξ», Μαρξιστική Σκέψη, 4, Ιανουάριος-Μάρτιος 2012, σελ. 217-233.